Hoe kunnen gemeenten sturen op duurzame stadslogistiek en circulariteit, terwijl ruimte schaars is en de markt volop in beweging? De Hogeschool van Amsterdam (HvA) werkt aan een onderzoek aanvraag binnen de RAAK-Publiek regeling van Regieorgaan SIA dat precies daar antwoord op wil geven. Susanne Balm, projectleider en onderzoeker Duurzame Stadslogistiek bij de HvA, vertelt waarom dit het moment is om in te stappen.

Wat houdt het RAAK-project in?

Susanne Balm

“Met het RAAK-project willen we de rol van gemeenten bij de ontwikkeling en exploitatie van microhubs – buurt- of wijklocaties voor stadslogistiek en circulariteit – onderzoeken” vertelt Balm. “Denk aan plekken waar goederen worden geleverd of opgehaald, lichte elektrische voertuigen kunnen worden gedeeld en materialen als textiel of verpakkingen worden ingezameld of gerepareerd. Zulke hubs kunnen bijdragen aan minder vrachtverkeer, en een beter gebruik van de schaarse ruimte in de stad en circulaire doelstellingen.”

Waarom is dit juist nu relevant voor gemeenten?

“Veel gemeenten hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan zero-emissiezones. Daarmee is vooral de stap gezet naar schoner vervoer en uiteindelijk een schonere leefomgeving. Maar de volgende stap is slimmer vervoer: hoe organiseer je goederenstromen zo dat ze bijdragen aan leefbaarheid en circulariteit? Gemeenten geven aan dat ze zoekende zijn naar de rol die je als gemeenten daarin neemt en hoe je daarbij samenwerkt met marktpartijen. Precies daar speelt ons project op in,” licht Susanne toe.

Waar liggen de grootste uitdagingen?

Susanne: “De grootste uitdaging is: welke rol neem je als gemeente wanneer de businesscase en ruimtelijke impact nog onzeker zijn. Sommige gemeenten willen faciliteren, anderen juist regisseren of zelfs mede-exploiteren. Maar wat werkt wanneer? Dat weten we nog onvoldoende. Het vraagt lef om keuzes te maken in een context die nog volop in ontwikkeling is.” Ze vervolgt:” Wij onderscheiden vier fasen in de ontwikkeling van hubs: verkennen, ontwikkelen, exploiteren en bestendigen. In elke fase kunnen gemeenten invloed uitoefenen door de juiste keuzes te maken. Ons doel is om, op basis van bestaande praktijkvoorbeelden, te komen tot een handelingskader dat gemeenten helpt om strategisch te sturen. Daarmee willen we voorkomen dat kansrijke initiatieven stranden door een verkeerde procesaanpak of onduidelijke afspraken.”

Hoe behouden gemeenten hun regierol in samenwerking met marktpartijen?

“Een terechte en actuele vraag,” zegt Balm. “De regierol van gemeenten is niet één-op-één te definiëren. Die verschilt per situatie en hangt af van de functies en de locatie van een hub. Wat belangrijk is: gemeenten moeten duidelijkheid scheppen over hun rol en verwachtingen, maar tegelijk ruimte laten voor innovatie vanuit de markt en maatschappelijke organisaties. Goed bestuur gaat hier hand in hand met experimenteerruimte.”

Wat kunnen gemeenten leren van elkaar?

Susanne: “Er lopen al veel initiatieven in steden als Amsterdam, Utrecht en Arnhem. De uitdaging is om die ervaringen te bundelen en te vergelijken. Wat werkt waar, en waarom? Door verschillende typen gemeenten te betrekken – van koplopers tot kleinere gemeenten – kunnen we inzichten valideren en overdraagbaar maken. Het beoogde RAAK-project sluit daarom ook aan bij bestaande netwerken als GNMI en DMI-ecosysteem. De combinatie van kennisdeling en experimenteren is de motor van vooruitgang.”

Wat hoop je over drie jaar bereikt te hebben?

“Dat we gemeenten een beleidskader kunnen bieden waarmee ze weloverwogen keuzes maken over de ontwikkeling, exploitatie en ruimtelijke inpassing van microhubs. En dat we een beter gedeeld begrip hebben gecreëerd tussen publieke en private partijen. Gemeenten zullen waarschijnlijk nog steeds pionieren, maar dan wel met een doordachte aanpak. Dáár ligt de winst,” besluit Susanne.

Meer weten?
Gemeenten en netwerkorganisaties die willen meedenken of aansluiten bij het onderzoek, kunnen contact opnemen met Susanne Balm, projectleider en onderzoeker Duurzame Stadslogistiek aan de HvA (s.h.balm@hval.nl)

Webinar

Op dinsdag 4 november is er, van 15.30 tot 17.30 uur, een webinar met het thema Toekomstbestendige stedelijke logistiek. Webinar Toekomstbestendige Stedelijke Logistiek : voor meer informatie en aanmelden.

Hoe zorg je ervoor dat kinderen veilig van huis naar school kunnen lopen of fietsen? Voor de gemeente Breda is dat een dagelijkse en urgente vraag. Martijn Geervliet, adviseur Mobiliteit, vertelt hoe de stad stap voor stap werkt aan veilige schoolroutes en -omgevingen — en waarom gedrag minstens zo belangrijk is als infrastructuur.

Veiligheid is het uitgangspunt

Martijn Geervliet

“Voor ons draait het niet om het streven naar volledig autovrije zones, maar om veiligheid,” zegt Martijn. “Autovrij is vaak niet haalbaar, omdat scholen midden in woonwijken liggen. De grootste uitdaging zit niet in stenen of borden, maar in gedrag. Het zijn vaak een paar ouders die met hun manier van halen en brengen onveilige situaties veroorzaken. Door die groep in beweging te krijgen, kunnen we echt verschil maken.”

Verder kijken dan de schoolpoort

Hoewel de meeste maatregelen zich richten op de directe omgeving van scholen, ligt een groot deel van de risico’s juist op de routes ernaartoe. Martijn: “we gebruiken data om de kwetsbare plekken op school-thuisroutes in kaart te brengen. We combineren bijvoorbeeld informatie over fiets- en looproutes met verkeersdrukte en snelheden. Ook kijken we naar de inrichting van kruisingen en oversteken. Daar waar het risico het grootst is, nemen we gerichte maatregelen. Goede oversteekvoorzieningen maken het verschil. Niet per se zebrapaden, maar vooral overzichtelijke oversteken met middengeleiders en liefst ook snelheidsverlaging. Dat zorgt voor rust, overzicht en veiligheid.”

Samen optrekken met scholen en bewoners

De gemeente betrekt scholen en ouders actief bij het vormgeven van schoolzones. “Een mooi voorbeeld is de actie van groep 8 van De Burchtgaarde, die aandacht vroeg voor de onveilige verkeerssituatie bij hun school. Zulke initiatieven helpen enorm om bewustwording te creëren,” vertelt Geervliet.
Voor routes die wat verder van school liggen, wordt vooral samengewerkt met wijkraden en bewoners. “Zo sluiten we goed aan bij de lokale situatie.”

Balanceren tussen doorstroming en veiligheid

Breda werkt nog niet met een algemene snelheidsverlaging van 50 naar 30 km/u. “We kijken nu per locatie of we stapsgewijs kunnen verlagen,” vertelt Martijn. “Dat betekent steeds zoeken naar balans tussen verkeersdoorstroming en veiligheid voor kinderen. Maar de trend is duidelijk: snelheid omlaag waar dat kan.”

Toekomstbeeld: 2035

Martijn heeft een helder toekomstbeeld voor ogen: “een schoolomgeving waar je gemakkelijk en veilig lopend of fietsend kunt komen. Auto’s staan wat verder weg, en de routes zijn logisch, overzichtelijk en veilig. Maar dat kunnen we alleen bereiken als ouders ook meedoen. Zij zijn niet alleen onderdeel van het probleem — ze zijn vooral een belangrijk deel van de oplossing.”

Zo pakt Den Haag schoolomgevingen toekomstgericht aan

De scholen zijn weer begonnen. De gemeente Den Haag heeft een belangrijke stap gezet in het veiliger en herkenbaarder maken van schoolomgevingen. Met het programma Schoolzone 2.0 worden fysieke aanpassingen gecombineerd met gedragsbeïnvloeding en participatie. Arjen Klinkenberg, coördinator veilige schoolomgevingen, vertelt over de aanpak en wat het oplevert.

Nieuwe inrichting op basis van signalen uit de praktijk

Arjen Klinkenberg

“De traditionele schoolzone voldeed niet meer,” vertelt Arjen. “We ontvingen structureel signalen van scholen en bewoners over onveilige situaties tijdens haal- en brengtijden. Kinderen moesten zich tussen geparkeerde auto’s en rijdend verkeer door bewegen, terwijl het voor automobilisten onvoldoende zichtbaar was dat ze een schoolzone binnenreden. Op basis van deze input – én de wens uit de gemeenteraad om schoolomgevingen structureel veiliger te maken – ontwikkelde Den Haag het concept Schoolzone 2.0: een herkenbare, uniforme en op maat toepasbare aanpak die inspeelt op gedrag én infrastructuur.

Wat maakt Schoolzone 2.0 anders?

Waar eerdere zones vooral bestonden uit losse bebording en drempels, kent Schoolzone 2.0 een samenhangend ontwerp:

• Uniforme inrichting bij basisscholen, met herkenbare elementen zoals hekjes, paaltjes en markeringen in de ‘Julie’-stijl’.
• Duidelijke visuele signalen, zoals het woord ‘SCHOOL’ op het wegdek en een grote paal met een handje als herkenbaar oversteekpunt.
• Slimme inzet van infrastructuur die ongewenst gedrag ontmoedigt, zoals foutparkeren of snel optrekken. Het foutparkeren proberen we te ontmoedigen met gedragsacties (kinderen die flyeren op foutgeparkeerde auto’s om aandacht hiervoor te vragen) en infrastructuur, door het tactisch plaatsen van paaltjes of groen. Daarnaast de snelheid eruit halen door wegversmallingen en aanleg van oortjes,
• Maatwerk per locatie, afgestemd op de verkeerssituatie en de fysieke ruimte.
• Behoud van bewezen maatregelen zoals snelheidsdisplays en drempelplateaus, waar mogelijk.

“De inrichting nodigt automobilisten uit om hun snelheid aan te passen – niet met een verbodsbord, maar met een omgeving die vanzelf spreekt,” legt Arjen uit.

Gedragsverandering als fundament

Naast fysieke aanpassingen richt de gemeente zich expliciet op bewustwording en educatie. Leerkrachten ontvangen lesmaterialen, kinderen denken actief mee over de inrichting en ouders worden betrokken bij campagnes. De nadruk ligt op het creëren van een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel. Ook handhaving speelt een rol, zij het aanvullend. “We kiezen voor een preventieve benadering,” legt Klinkenberg uit. “Inrichting, communicatie en samenwerking met scholen moeten ertoe leiden dat handhaving slechts ondersteunend nodig is.”

Monitoring op effect én beleving

Effectmeting gebeurt via observaties, meldingen en incidentregistratie, maar ook via gesprekken met scholen en bewoners. Arjen: “We kijken niet alleen naar objectieve cijfers, maar ook naar de beleving van veiligheid. Want juist dat bepaalt uiteindelijk het gedrag van weggebruikers.”

Tips

Arjen heeft enkele adviezen voor gemeenten die aan de slag willen met hun schoolomgevingen:

1. Kies voor een integrale benadering: combineer infrastructuur met educatie en communicatie.
2. Zoek kansen buiten het eigen vakgebied: Probeer mee te liften met grote projecten zoals rioolvervanging of nieuw asfalt, zodat je met weinig kosten grotere impact kunt maken.
3. Werk met herkenbare elementen én maatwerk: een uniforme stijl geeft rust, maar geen enkele locatie is identiek.
4. Betrek de omgeving: draagvlak en lokale kennis maken het verschil.
5. Denk praktisch en eenvoudig: kleine, slimme ingrepen kunnen veel effect hebben.
6. Gebruik handhaving strategisch: als aanvulling, niet als fundament.
7. Monitor en leer: blijf evalueren en stuur bij waar nodig.

Met Schoolzone 2.0 laat de gemeente Den Haag zien hoe een moderne, kindvriendelijke schoolomgeving eruit kan zien – én hoe je daar samen met de omgeving succesvol naartoe werkt.

Gebiedsontwikkeling is vaak een complex spel met veel spelers: van bewoners tot ontwikkelaars en van beleidsmakers tot bestuurders. En ieder heeft z’n eigen belangen. Hoe breng je die werelden bij elkaar? Bij CROW vonden ze een verrassend effectief antwoord: Mobipolis, een serious game die zorgt voor meer inzicht, betere samenwerking en slimmere besluiten.

Waarom een spel?

Wilma Slinger

Wilma Slinger, projectleider bij CROW, zag in de praktijk iets opvallends: “De kennis ís vaak wel beschikbaar, bijvoorbeeld bij CROW, maar vindt z’n weg niet altijd naar het beleid. De echte uitdaging zit in het creëren van een gedeeld beeld van de opgave. Iedereen kijkt met een andere bril – en dat maakt het vaak lastig om echt samen te werken.”

Spelend leren: hoe werkt dat dan?

“Presentaties of workshops beklijven vaak niet,” legt Wilma uit. “Mobipolis werkt anders. In het spel vertegenwoordigt elke deelnemer een specifiek gebied en moet keuzes maken over mobiliteit, bereikbaarheid en ontwikkeling.

Die keuzes hebben gevolgen – ook voor anderen aan tafel. Dat zorgt voor echte interactie, en dus voor dialoog.”
De game gaat uit van het STOMP-principe: eerst Stappen, dan Trappen, daarna Openbaar Vervoer, Mobility as a Service (MaaS) en pas als laatste de Privéauto. “Maar de kern is: mensen ervaren zélf dat keuzes die in hun eentje logisch lijken, vaak onhandig uitpakken als je het grotere geheel bekijkt,” zegt Wilma. “Dat levert inzichten op die je in gewone overleggen zelden krijgt.”

Wat levert het op voor beleidsmakers en bestuurders?

Voor ervaren beleidsmedewerkers is het spel een eye-opener, merkt Wilma. “Ze worden uitgedaagd om buiten de gebaande paden te denken. Bij een sessie in Dordrecht, rond de ontwikkeling van het Maasterras, zagen deelnemers direct hoe hun keuzes doorwerkten in het grotere systeem. Dat leverde nieuwe ideeën op voor stakeholdermanagement én voor de manier waarop ze hun proces inrichten.”

Past dit in bestaande beleidsprocessen?

“Zeker,” zegt Wilma. “Mobipolis is geen vervanging, maar een aanvulling. Juist omdat het een neutrale setting biedt, komen inhoudelijke discussies vaak beter op gang dan in traditionele overleggen. En in de reflectiesessie achteraf vertalen we die inzichten meteen naar de praktijk.” (misschien kan je hier nog een concreet voorbeeld noemen?)

Wat heb je nodig om hiermee aan de slag te gaan?

Het spel vraagt wel om serieuze inzet. “We bieden Mobipolis alleen aan met professionele begeleiding,” benadrukt Wilma. “Het is geen standaardproduct dat je even uit de kast trekt. Maar het past goed in bestuurlijke agenda’s: een sessie duurt ongeveer 90 minuten. En we kunnen het aanpassen aan verschillende situaties.”

Breder inzetbaar dan alleen mobiliteit

De aanpak blijkt ook goed te werken voor andere thema’s, zoals brede welvaart. “Het idee van ervaringsgericht leren in een complex systeem is universeel toepasbaar,” zegt Wilma. “En juist voor bestuurders en senior beleidsmakers is het waardevol: het geeft toegang tot impliciete kennis en stimuleert nieuwe manieren van samenwerken.”

Ook interesse?

Wilma: “We starten altijd met een intakegesprek om te kijken of het past bij de beleidsvragen of projecten waar een gemeente mee bezig is. Het doel is om strategische denk- en daadkracht te versterken.”

Meer weten over serious gaming en beleidsontwikkeling?
Kijk op www.crow.nl of download de factsheet met achtergrondinformatie over Mobipolis en de methodiek.