Hoe kan je uitstoot van CO2 reduceren door wegen anders te ontwerpen? Arthur ter Weeme, directeur van het GNMI, begeleidt een onderzoek dat APPM en Goudappel Coffeng hiernaar uitvoeren. Het eerste deel van het onderzoek is afgerond en gaf een overzicht van een aantal kansen. Arthur licht een tip van de sluier op en kijkt vooruit.

Kan je wat vertellen over het eerste deel van het onderzoek, hoe zijn jullie te werk gegaan?

“Collega’s van de VNG vroegen ons om een verkenning te doen naar hoe wegontwerp kan bijdragen aan het realiseren van CO2-reductie. Dit verzoek kwam voort uit een groter project dat zich richt op de vermindering van CO2 uitstoot in de GWW-sector (Grond-, Weg- en Waterbouw). Wegontwerp en CO2-reductie zijn specifieke vakgebieden en vanwege de ervaringen van adviesbureau APPM met deze onderwerpen hebben we hen gevraagd om een eerste verkenning te doen. Ze hebben eerst, samen met experts, voorbeelden in kaart gebracht, en in het vervolgonderzoek is de hulp van Goudappel Coffeng ingeroepen om berekeningen te maken van de verwachte CO2-reductie van de verschillende varianten. We maken ook gebruik van de mogelijkheid om stikstof en fijnstof daarbij mee te nemen. CO2-reductie is belangrijk voor de klimaatdoelstellingen, maar vermindering van stikstof en fijnstof is belangrijk voor de luchtkwaliteit en dus voor omwonenden en nabijgelegen natuurgebieden. We hopen dat de verkenning een basis kan vormen voor nader onderzoek en dat we het kunnen aanvullen met praktijkvoorbeelden van gemeenten en andere wegbeheerders. We zien dit dus echt als startpunt en niet als eindrapport.”

Zijn er al concrete voorbeelden van wegaanpassingen waardoor CO2 kan worden verminderd?

“ Jazeker. Denk in eerste instantie aan weginrichting die gericht is op doorstroming van het verkeer. Een weg die goed doorstroomt, dus waar zo min mogelijk moet worden afgeremd om weer te moeten optrekken, zal goed scoren als weg met lage CO2-uitstoot per voertuig. Een veelgehoorde opmerking is dat duurzamere alternatieven zoals fietsen en openbaar vervoer minder aantrekkelijk worden als wegen (weer) goed doorstromen. Maar overheden hebben ook beleidsmiddelen om ervoor te zorgen dat fietsen en openbaar vervoer nog aantrekkelijker kunnen worden. Bijvoorbeeld met parkeerbeleid, maar ook met het aanleggen van fietsstraten,  hoogwaardige openbaar vervoerverbindingen en mobility-as-a-service. Een ander belangrijk aspect is verkeersveiligheid. In veel gevallen is het voor de verkeersveiligheid juist van belang dat het verkeer wordt afgeremd. Zo kunnen verkeersveiligheid en CO2-reductie tegenover elkaar staan. Ingewikkeld hoe er uiteindelijk keuzes moeten worden gemaakt door de gemeenten, maar dat is niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat we met deze verkenning laten zien dat aan wegontwerp dus ook een criterium CO2-vriendelijkheid kan worden toegekend en ‘klimaat’ meegenomen kan worden in de keuzes die worden gemaakt bij de (her)inrichting van een weg.“

Hoe is de verkenning opgezet en wat viel tot nu toe op?

“We hebben een onderverdeling gemaakt in vier thema’s: de fysieke aanpassingen in infrastructuur, verkeersregelinstallaties, doorstromingsbeleid en het gebruikte materiaal. Je komt dan hele gangbare voorbeelden tegen, die vaak ook met gezond verstand als eerste naar boven komen. Denk aan de rotonde ombouwen naar een voorrangsplein. Dit is een soort halve rotonde met een middeneiland voor afslaand verkeer vanuit de hoofdrichting. We zien dit concept tegenwoordig al op veel plaatsen toegepast bij twee kruisende verkeersstromen, waarbij de ene route veel drukker is dan de andere. Een andere CO2-vriendelijke ontwerpmaatregel is het beperken van links afslaand verkeer. Als je links af slaat, moet je een tegemoetkomende verkeersstroom voorbij laten gaan en als het druk is en wordt het achterliggende verkeer opgehouden. Een derde interessante zijn de asfaltmengsels. Het blijkt dat er asfaltmengsels zijn die zorgen voor een lagere rolweerstand en slijtage van banden. Er zijn studies gaande waaruit blijkt dat dit niet leidt tot meer slipgevaar en zelfs ook gunstiger kan uitpakken voor de verkeersveiligheid. Dit staat nog in de kinderschoenen en er moet nog goed getest worden, maar het gebruik van andere asfaltmengsels is iets wat we serieus in de gaten moeten houden als bijdrage aan de CO2-reductie door het wegontwerp.”

Wat zijn de belangrijkste conclusies tot nu toe?

“De onderzoekers gaven aan dat zij in eerste instantie bezig waren met de mogelijkheden voor CO2-reductie in de aanlegfase en hierdoor getriggerd werden om ook te kijken naar de exploitatiefase. Dat viel positief uit: er valt dus echt CO2-reductie te behalen met het wegontwerp. Ook al gebeurde dit al met het nemen van doorstromingsmaatregelen, het is goed dat het op deze wijze expliciet in kaart is gebracht. Dit alleen al geeft een extra boost aan het onderwerp en geeft beleidsmakers een betere uitgangspositie om keuzes te maken.”

Hoe gaat het nu verder en hoe willen jullie gemeenten betrekken?

“We zijn bezig om de maatregelen voor zover mogelijk door te rekenen. Dat betekent dat we een beeld krijgen van wat de daadwerkelijke effecten kunnen zijn op CO2-gebied van wegontwerp. We rekenen ons daarbij nog niet rijk: veel maatregelen kunnen niet worden uitgevoerd vanwege ruimtelijke beperkingen, budgetbeperkingen, maar ook omdat verkeersveiligheid of andere factoren zwaarder wegen. Maar de uitkomsten van het onderzoek gaan beleidsmakers de mogelijkheid geven om in kostenbatenanalyses CO2-reductie, NOx (stikstof) en PM (fijnstof) in meer of mindere mate mee te nemen in een cijfermatige afweging. Wij zorgen ervoor dat het onderzoek in beeld komt bij de aangesloten gemeenten van het GNMI, maar ook bij andere gemeenten en andere geïnteresseerde partijen. We zouden de uitkomsten graag verder willen brengen door een (digitaal) platform aan te bieden waar we praktijkvoorbeelden beschikbaar te stellen, zodat wegbeheerders goede voorbeelden van elkaar kunnen overnemen. En van elkaar te leren als bepaalde verwachtingen niet uitkomen. Gezien de klimaatopgaven, de stikstofcrisis en de fijnstofproblematiek denk ik dat het van grote maatschappelijk waarde kan zijn als we hierin kunnen voorzien. We gaan daarvoor het gesprek aan met organisaties die hier belang bij hebben en ondersteuning kunnen bieden om dit samen verder te brengen. We hopen dat dit onderzoek een bijdrage kan leveren aan het klimaatbeleid van gemeenten!”